Yeni Türkiye Devleti’nin hukuka dayalı bir devlet olduğunun göstergesi olan ilk yasal düzenlemelerinden biri, Türk vatandaşlarının haklarını kanunlar çerçevesinde savunmayı meslek edinen kişilere yönelik olan “Muhamat = Avukatlık Kanunu”dur. Cumhuriyetin ilanından beş ay beş gün sonra 3 Nisan 1924 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından kabul edilen 460 sayılı “Muhamat Kanunu”nun birinci maddesi; “vekilinin hukuksal haklarını sözlü veya yazılı olarak mahkemelerde ve diğer yerlerde vekil olarak takip eden, dava ve müdafaa etmeği meslek” kabul edenler“muhami = avukat” olarak tanımlanıyordu.

Bu kanun, aynı zamanda avukatların örgütlenmesini de zorunlu kılıyordu. Bu çerçevede söz konusu kanunun üçüncü maddesinde; “bir yerde muhamat (avukatlık) yapanların sayısı ona eriştiğinde aralarında bir heyet oluşturmalarına” zorunluluk getirilmekte ve oluşturulan bu heyetin de “Baro” olarak isimlendirildiği ifade edilmekteydi. Baro kurulan yerlerde baroya üye olmayanların avukatlık yapamayacakları ve mahkemelere giremeyecekleri belirtiliyordu.  

On yedi maddeden oluşan 460 sayılı Muhamat Kanunu’nda “muhami” olarak geçen meslek, 6 Ocak 1926 tarihinde kabul edilen ve 406 sayılı kanunun bazı maddelerini değiştiren 708 sayılı kanunda “avukat” olarak isimlendirildi. Yapılan değişiklikte en önemli konulardan biri de avukatların baro olarak örgütlenmelerine kolaylık sağlayacak olan maddeydi. Avukatlık Kanunu’nda değişiklik yapan 708 sayılı kanunla; baro kurulması için aranan “on” avukatın bulunma zorunluluğu “yedi”ye indirildi ve böylece daha çok yerde baro kurulması sağlandı.

Bir taraftan Gelibolu Vilayetinin 1926’da lağvedilerek bu vilayete bağlı Gelibolu ve Eceabat kazalarının Çanakkale’ye bağlanması, diğer taraftan 1926 yılında Avukatlık Kanunu’nda yapılan değişiklik sonrasında Çanakkale Barosu 1926 yılında teşkil edildi. Çanakkale Barosu’nun Başkanı’nın Cumhuriyetin 10.yılında Avukat Osman Tevfik Bey olduğu görülmektedir. Osman Tevfik Bey’in Baro Başkanı olarak Cumhuriyetin 10.yılı sebebiyle TBMM’ne gönderdiği kutlama telgrafı genel kurul tutanakları arasında yer almaktadır.  Osman Tevfik Bey, soyadı kanunu çıktığında “Günel” soyadını alacak ve 1935-1939 yılları arasında Çanakkale Belediye Başkanlığı görevinde bulunacaktı.  

Dünyada meydana gelen gelişmeler dikkate alınarak daha ayrıntılı bir Avukatlık kanunu hazırlandı. 27 Haziran 1938 tarihinde kabul edilen 3499 sayılı yeni “Avukatlık Kanunu”, 1 Aralık 1938 tarihinde yürürlüğe girdi.

Bu kanuna göre; baronun sadece vilayet merkezinde ve vilayet sınırları dâhilinde en az on beş avukatın bulunması halinde kurulabileceği hükmü yer alıyordu. Baro kurulamayan yerlerin en yakın baroya bağlanması veya bunların birleştirilerek ayrı bir baro teşkili ve merkezlerinin neresi olacağı ise Adalet Bakanı’nın yetkisine verilmişti. Barolar, kurulduktan sonra Adalet Bakanlığı’na kurulduklarını bildirmek durumundaydılar.        

Yeni Avukatlık Kanunu’nun yürürlüğe girmesi ile birlikte Bilecik, Bozüyük şehirleri Eskişehir’e iltihak ederek oranın avukatlarıyla birlikte Eskişehir Barosu’nu teşekkül ettiler. Yeni teşekkül eden baro heyeti başkanlığına Salahattin Akbıyık, Reis vekâletine Hasan Basri Aytöre, sekreterliğe Reşat Kalabay ve disiplin meclisi üyeliklerine Nimetullah Sezer ve Fazlı Baysal seçildiler. Yeni heyet baroya mensup avukatların yenilenmesine karar verildi.

Yeni avukatlık kanununa göre İzmit’te bir baro kurulması gerekiyordu. İzmit, Adapazarı, Karamürsel, Geyve, Bolu ve Kandıra’daki avukatlar toplanarak Kocaeli Barosu’nu seçmek istediler. Mevcut aynı adla bir baro vardı. Bu sebeple avukatlar arasında anlaşmazlık ortaya çıktı. Aynı isim altında iki baro teşekkül edildi. Adliye Vekâleti her iki baroyu da lağvetti. Avukatlar, 22 Ocak 1939 günü toplanarak yeni avukatlık kanununa göre “Kocaeli Barosu”nu kurdular. Ortaya çıkan ihtilaf da halledildi.

Balıkesir ve havalisi avukatları ile yeni avukatlar kanunu ile Balıkesir’e bağlanan ve oraya katılan Çanakkale ve havalisi avukatları 7 Ocak 1939 Cumartesi günü saat 15.00’de Balıkesir’de Ağırceza Mahkemesi Salonu’nda Avukat Vedat Emin Çataloğlu başkanlığında bir araya geldiler. Balıkesir Mıntıkası Barosu Genel Toplantısına Çanakkale’den dört, Gelibolu, Biga, Ayvacık ve Ezine kazalarından birer,  Balıkesir’den de yirmi sekiz olmak üzere toplam otuz altı avukat katıldı. Dört saat devam eden toplantıda mesleki konuşmalar yapıldı ve yeni baro heyeti seçildi.

Avukatlık Kanunu’nun ilgili maddesine göre; “Her baronun bir reisi ve en az dört azadan mürekkep bir idare meclisi vardır. Avukat adedi, 50 den 100 e kadar olan barolarda 6, 101 den 150 ye kadar olan barolarda 8, 150 den fazla olanlarda 10 aza ve her baroda 2 veya 4 yedek aza bulunur. Baro reisi, idare meclisinin tabiî reisidir” deniliyordu. Bu çerçevede yapılan seçimler sonucunda Baro İdare Heyeti oluşturuldu.

Balıkesir-Çanakkale vilayetlerinin oluşturduğu baronun başkanlığına avukat Tevfik Başaran, idare heyetine Niyazi Akyürek, Emin Vedat Çataloğlu, Kasım Sami Paylı ve Tevfik Zerdeci seçildi.  İdare heyeti kendi aralarında yaptıkları seçimle Baro Başkan vekilliğine Emin Vedat Çataloğlu, genel kâtipliğe Niyazi Aktürek getirildi.

Kongrede kabul edilen gelirlerin toplamı 3.353 lira olarak belirlendi. Bu bütçeye göre her avukat baroya ayda 1,5 lira aidat verecek ve baroya yeni girecek avukatlardan da 25 lira giriş ücreti alınacaktı. Balıkesir-Çanakkale vilayetlerinin oluşturduğu baro, kongrede aldığı kararla Balıkesir, Çanakkale, Ayvalık, Edremit, Ezine, Bandırma, Biga, Gönen ve Gelibolu’da müzaheret büroları açılacaktı. Bu bürolar; kanuna göre “evrakı müsbite ve delaili; davasının kazanılmasını icap ettirecek halde olup da dava açmak kudreti maliyesini haiz olmayan fukaranın davalarını meccanen takip edecek” ti. Müzaheret bürolarına birer kâtip tahsis edilecekti.

Yeni Avukatlar Kanunu’nun yürürlüğe girmesinden sonra 7 Ocak 1939 tarihinde Balıkesir ve Çanakkale bölgesi avukatlarından oluşan Balıkesir Barosu ilk yıllık toplantısını 9 Aralık 1939 Cumartesi günü gerçekleştirdi. Toplantı Balıkesir Ağırceza Mahkemesi Salonu’nda yapıldı. Gündemde yazılı olan maddeler konusunda uzun konuşmalar ve tartışmalar gerçekleşti ve yeni bütçe üzerinde duruldu. Bu toplantıda baroya kayıtlı avukat sayısı elliye ulaştığı için Baro İdare Heyetine iki üye daha ilave edildi. Ayrıca kanunda belirtilen “azalardan yarısı her sene yenilenir. İlk seçimden bir sene sonra ayrılacak azalar kur'a ile taayyün eder”  hükmü gereği, idare heyetinden iki üye kura ile çıkarılarak yerine iki yeni üye seçildi. Açık oyla yapılan seçim sonucu Baro Başkanlığına Tevfik Başaran, ikinci başkanlığa Vedat Çataloğlu seçildi. İdare heyetine seçilen Niyazi Akyürek genel sekreterliğe, Ömer Edip Üngör muhasip olarak görev aldı. Esat Budakoğlu, Tevfik Zerdeci ve Kasım Sami Paylı ise idare heyeti üyesi oldu.

Balıkesir Barosu’nun ikinci yıllık kongresi 14 Aralık 1940 günü yapıldı. Kongrede baronun bütçesi 2.390 lira olarak belirlenirken, “müzaheret” kısmının bütçesi 1.040 lira olarak belirlendi. Yapılan seçimlerde Tevfik Başaran tekrar baro başkanlığına seçilirken, mevcut idare heyeti üyelikleri Tevfik Zerdeci, Niyazi Akyürek, Esat Budakoğlu, Ömer Edip Üngör’e ilave olarak avukat Burhan Yener ve avukat Şamil Güler seçildiler.

Balıkesir-Çanakkale Mıntıka Barosu 1944 yılına kadar devam etti. 1944 yılında Avukatlık kanununda yapılan değişiklik ve Çanakkale vilayeti içerisinde bulunan avukatların baro kurabilecek sayıya eriştikleri görülmektedir. Bundan sonra Çanakkale’de kurulan baronun reisliğini Ali Niyazi Sarıdal’ın yaptığı anlaşılmaktadır. Resmi Vilayet Gazetesinde Avukat Ali Niyazi Sarıdal’ın ismi “Çanakkale Vilayeti Barosu Reisi” olarak geçmektedir.

Gerek savaş yılları gerekse çok partili hayata geçişte Çanakkale Barosu ile ilgili başka bilgiye rastlamıyoruz. 14 Mayıs 1950 tarihinde yapılan seçimlerden sonra Türkiye’de yeni bir dönem başlamıştır. Bu bağlamda Çanakkale Barosu da sanki 1950 yılında kurulmuş gibi bir algı yaratılmış ve maalesef bu durum günümüze kadar devam etmiştir. Hâlbuki Çanakkale Barosu, 1926 yılında faaliyete geçmiş, 1939-1942 yılları arasında ise baro kurulması için gerekli avukat sayısının Çanakkale vilayeti sınırları içerisinde bulunmaması sebebiyle Çanakkaleli avukatlar Balıkesir Barosu’na kayıtlı olarak mesleklerini icra etmişlerdir. Ama bu sürede hiçbiri Balıkesir Barosu İdare Heyetinde görev almadığı anlaşılmaktadır.

27 Haziran 1938 tarihinde kabul edilen ve 1 Aralık 1938 tarihinde yürürlüğe 3499 sayılı Avukatlık Kanunu, yürürlükte kaldığı süre içerisinde bir çok değişikliğe uğradıktan sonra 19 Mart 1969 tarihinde kabul edilen 1136 sayılı kanunla yürürlükten kaldırıldı.

Makalemizi sona erdirirken Çanakkale Barosunda yer alan ilk avukatlardan bazılarının isimlerini belirterek sona erdirelim: İsmail Hakkı Bey, Ali Niyazi Bey, Osman Tevfik Bey, Muammer Bey, Tahsin Bey, Davut Bey, Nuri Bey, İbrahim Bey, Şemsettin Bey…